Κάστρα στη Νάξο
Το Ενετικό Κάστρο
Στο λόφο που αποτελεί την φυσική ακρόπολη της πόλης, 30 μέτρα περίπου πάνω από τη θάλασσα, ο Σανούδος, έκτισε το Κάστρο της Χώρας (1207), όταν ο ενετός διπλωμάτης και στρατιωτικός κατέλαβε 17 νησιά του Αιγαίου και σχημάτισε το Δουκάτο του Αιγαίου, με έδρα τη Νάξο. Το Κάστρο κτίστηκε πάνω στα ερείπια της αρχαίας ακρόπολης, χρησιμοποιώντας υλικά από την αρχαία πόλη, η οποία είχε καταστραφεί από τις πειρατικές επιδρομές.
Περιμετρικά του κάστρου χτίστηκαν δώδεκα μεγάλοι πύργοι, εκ των οποίων σήμερα σώζεται μόνο ένας (ο κυκλικός πύργος των Κρίσπι που μετονομάστηκε σε πύργο του Γλέζου). Ουδέποτε το Κάστρο επικοινωνούσε με τη θάλασσα: ο προσανατολισμός του ήταν το εσωτερικό του νησιού. Το κάστρο έχει πρόσβαση από τρεις πύλες με πιο σημαντική την περίφημη Τρανή Πόρτα που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά. Από εκεί έμπαιναν τα επίσημα πρόσωπα και σήμερα σώζεται η παλιά ξύλινη πόρτα. Υπάρχει και άλλη, νοτιοδυτική είσοδος, το «Παραπόρτι», η δεύτερη σε σημασία πύλη του κάστρου που βγάζει στο Νιο Χωριό, όπου κατοικούσαν οι φτωχοί χωρικοί, κι ακόμα μια νοτιοανατολική, που σήμερα δεν σώζεται.
Περιμετρικά του κάστρου, οι Έλληνες έχτισαν τους δύο συνοικισμούς τους: το Μπούργο στη δυτική πλαγιά του λόφου (όπου ήταν εγκατεστημένοι οι ευπορότεροι από τους ναξιώτες ορθοδόξους) και το Νιο Χωριό γύρω από την Αγ. Κυριακή (όπου εγκαταστάθηκαν οι φτωχοί χωρικοί). Με αυτόν τον τρόπο διαμορφώθηκε η σημερινή μορφή της Χώρας που στην εποχή της ενετοκρατίας, αποτελούταν από τρεις περιοχές: το κοινό του κάστρου, όπου κατοικούσαν οι καθολικοί, και τα κοινά του Μπούργου και Νεοχωρίου, όπου κατοικούσαν οι Έλληνες.
Το κάστρο δεν ήταν μόνο τόπος κατοικίας, αλλά - ταυτόχρονα - εκπαιδευτικό, διοικητικό, κοινωνικό και θρησκευτικό κέντρο των Ενετών. Στην Τρανή Πόρτα υπάρχει μια κάθετη εγχάραξη, η οποία αποτελούσε πήχη κατά την ενετοκρατία, όπου οι περιφερόμενοι έμποροι μετρούσαν τα υφάσματα που έφερναν για τις αρχόντισσες. Τα σπίτια του κάστρου χρονολογούνται στο 14ο και 15ο αι. και τα περισσότερα έχουν οικόσημα καθολικών ευγενών. Τα θαυμάσια αρχοντικά σπίτια του Κάστρου κατοικούνται σήμερα από καθολικούς, απογόνους των Ενετών.
Στο Ενετικό Κάστρο βρίσκονται,
Το Ενετικό Μουσείο δίπλα στην Τρανή Πύλη που αποτελεί ένα ιστορικό βενετσιάνικο αρχοντικό-πυργόσπιτο των οικογενειών Della Rocca (De la Roche) και Barozzi που κτίστηκε το 1207, την ίδια εποχή που ο Μάρκος Σανούδος έκτισε το Κάστρο.
Η πρώην Εμπορική σχολή που ιδρυθηκε από τους Ιησουίτες. Στην Εμπορική Σχολή, όπου φοίτησε για ένα χρόνο και ο Νίκος Καζαντζάκης, στεγάζεται σήμερα το αρχαιολογικό Μουσείο αλλά και το Ιστορικό Αρχείο Νάξου.
Η Μονή και Σχολή Ουρσουλινών που σήμερα στεγάζει διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Η κανονική λειτουργία της Σχολής Ουρσουλινών ανάγεται στο 1739.
Η Μητρόπολη των Ρωμαιοκαθολικών που βρίσκεται στο κέντρο της πλατείας του κάστρου και είναι κτίσμα της μεσαιωνικής εποχής.
Η Παναγία Θεοσκέπαστη που είναι μία μικρή ορθόδοξη εκκλησία μέσα στην «καρδιά» του ενετικού κάστρου. Βρίσκεται ακριβώς πίσω από την Καθολική Μητρόπολη και δίπλα στο Καθολικό Επισκοπικό Μέγαρο.
Πύργος Χειμάρρου
Είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Νάξου, σήμα κατατεθέν του νησιού όπως και η πύλη του αρχαϊκού ναού του Απόλλωνα, η "Πορτάρα". Ο πύργος βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά της Νάξου, στη μέση περίπου του δρόμου ανάμεσα στο Ζα, το ψηλότερο βουνό της Νάξου και τη θάλασσα, σ' ένα ύψωμα που ορίζεται από τους δύο χειμάρρους, το Χείμαρρο ανατολικά και τα Πετρόνια δυτικά.
κάτοψή του είναι κυκλική, με εξωτερική διάμετρο 9,20μ. και εσωτερική 7,12μ. Οι τοίχοι έχουν πάχος 1,10μ. και είναι διπλοί, κτισμένοι με ντόπιο μάρμαρο χωρίς συνδετικό υλικό, με πολύ προσεγμένη συναρμογή: είναι φανερή η υψηλή ποιότητα της αρχαίας λιθοτεχνίας.
Φαίνεται να είναι η άποψη ότι ο Πύργους του Χειμάρρου, όπως και οι ανάλογοι των άλλων νησιών, χρησίμευαν για τη μετάδοση μηνυμάτων με φωτιά ή καπνό ή άλλους προσυμφωνημένους τρόπους, χρησιμοποιήθηκε ως οχυρό αλλά και ως παρατηρητήριο, γιατί καθώς έχει θέα σε όλο το Αιγαίο, μπορούσαν να δουν τα πειρατικά πλοία όταν ακόμη αυτά βρίσκονταν αρκετά μακριά.