Ο Ναός της Δήμητρας

Τοποθεσία: στο χωριό Σαγκρί, στη θέση Γύρουλα

Ένα από τα πιο αξιόλογα οικοδομήματα της αρχαίας Νάξου. Χρονολογείται στη δεκαετία 530-520 π.Χ. και είναι ιωνικού ρυθμού. Το Ιερό του Γύρουλα θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του νησιού και είναι κατασκευασμένο ολόκληρο από λευκό μάρμαρο ενώ το ιδιόρρυθμο σχήμα του θυμίζει χώρους συγκέντρωσης πιστών, όπως το Τελεστήριο της Ελευσίνας. Ο ναός πιθανότατα ήταν αφιερωμένος στη λατρεία της Δήμητρας και της Κόρης (όπως μαρτυρούν οι επιγραφές) αλλά έχουν βρεθεί και άλλα στοιχεία που αναφέρονται στον Απόλλωνα και ίσως να υπήρχε διαδοχή της λατρείας στον ίδιο χώρο.

ναός είχε σχήμα τετράγωνο και στην πρόσοψή του υπήρχαν κολώνες. Στο εσωτερικό του υπήρχε άλλη μια σειρά κολώνες, η οποία στήριζε την οροφή της ευρύχωρης και κλειστής αίθουσας, όπου τελούνταν τα μυστήρια. Σήμερα είναι δυνατή η αναστήλωση του ναού λόγω της συγκέντρωσης αρχιτεκτονικών μελών ακόμα και από τους τράφους (δηλ. τα πεζούλια) των κτημάτων όπου ήταν κτισμένα.

Ο ναός της Δήμητρας στη Γύρουλα, μπορεί να θεωρηθεί ένα μοναδικό μνημείο για την ιωνική αρχιτεκτονική.